Seaweed (समुद्री गवत) म्हणजे समुद्रात किंवा खाऱ्या पाण्यात वाढणारी एक प्रकारची वनस्पती किंवा शैवाळ (Algae) आहे. यामध्ये अनेक प्रकार असतात, जसे की तांबडे (Red Algae), तपकिरी (Brown Algae) आणि हिरवे (Green Algae) शैवाळ. याचा उपयोग शेती, पशुखाद्य, औषधनिर्मिती, अन्नपदार्थ आणि सौंदर्यप्रसाधनांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर केला जातो.ह्या लेखामध्ये आपण शेतीमधील पीकासाठी सी विड कसे वापरावे आणि का ? वापरावे हे समजून घेऊ
Seaweed कसे तयार होते?
Seaweed नैसर्गिकरित्या समुद्रात वाढते असते, परंतु मोठ्या प्रमाणावर उत्पादनासाठी Seaweed Farming सुद्धा केली जात असते
बीज निवड (Seed Selection): योग्य प्रकारचे शैवाळ निवडले जाते.
सागरी लागवड (Marine Cultivation): समुद्रात किंवा कृत्रिम टाक्यांमध्ये दोऱ्यांवर किंवा संरक्षक जाळ्यांवर त्याचे उत्पादन घेतले जात असते.
वाढ आणि अन्नद्रव्ये (Growth & Nutrition): हे नैसर्गिकरित्या समुद्रातील खनिजे आणि सूर्यप्रकाशावर अवलंबून ते वाढत असते.
कापणी (Harvesting): काही आठवड्यांनंतर तयार झालेले seaweed गोळा करून वाळवले जाते आणि त्यावर प्रक्रिया केली जात असते.
Seaweed चा शेतीतील महत्त्वाचा उपयोग
1️ नैसर्गिक सेंद्रिय खत (Organic Fertilizer)
Seaweed मध्ये नाइट्रोजन (N), फॉस्फरस (P), पोटॅशियम (K), झिंक (Zn), लोह (Fe), मॅग्नेशियम (Mg) यांसारखी महत्त्वाची अन्नद्रव्ये असतात.
यामुळे मातीतील अन्नद्रव्ये वाढतात आणि माती सुपीक बनत जाते.
रासायनिक खतांचा वापर कमी होतो.
2️ झाडांची वाढ आणि उत्पादन वाढवते
Seaweed मध्ये Auxins, Cytokinins आणि Gibberellins हे नैसर्गिक वाढ हार्मोन्स असतात, जे झाडांच्या मुळांची आणि पानांची वाढ सुधारावत असतात.
फुलधारणा आणि फळधारणा चांगली होते, त्यामुळे उत्पादन वाढत असते.
झाडांची पाने हिरवी आणि निरोगी राहत असतात.
3️ मातीची सुपीकता सुधारते
Seaweed शेतीसाठी फायदेशीर ठरण्याचे एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे हे मातीतील जैविक सक्रियता वाढवत असते.
मातीतील सजीव जिवाणूंची संख्या वाढवते, ज्यामुळे झाडांना अन्नद्रव्ये सहज उपलब्ध होत असतात.
मातीच्या पाणी धरून ठेवण्याच्या क्षमतेत वाढ होत असते, त्यामुळे कमी पाण्यातही चांगले उत्पादन मिळत असते.
4️ हवामान बदलास सामोरे जाण्यास मदत
Seaweed चा वापर केल्याने पिकांची प्रतिकारशक्ती वाढते, त्यामुळे ती प्रतिकूल हवामानातही टिकून राहतात.
उष्णतेचा ताण, पाण्याची कमतरता, खाऱ्या मातीमधील वाढ यांसारख्या समस्यांवर मात करण्यात मदत करत असते.
दुष्काळी भागांसाठी अत्यंत फायदेशीर ठरते.
5️ कीटक आणि रोग प्रतिकारशक्ती वाढवते
Seaweed मध्ये सजीव जैविक संयुगे (Bioactive Compounds) असतात, जे पिकांच्या नैसर्गिक प्रतिकारशक्तीत वाढ करत असतात.
बुरशीजन्य आणि कीटकजन्य रोगांपासून पिकांचे संरक्षण करत असतात.
रासायनिक कीटकनाशकांवर अवलंबित्व कमी होत जाते, ज्यामुळे शेती अधिक सशक्त बनत जाते.
6️ जलद अंकुरण आणि उगम क्षमता सुधारते
बियाण्यांची उगमशक्ती वाढवण्यासाठी Seaweed Extract वापरले जाते.
पिकांची मूळ वाढ जलद होते आणि बियाण्यांची उगम दर (Germination Rate) वाढतो.
ऊस, सोयाबीन, तांदूळ, गहू यांसारख्या पिकांसाठी अत्यंत फायदेशीर.
7️ मुळांची वाढ सुधारते
Seaweed वापरल्याने मुळांचा विकास चांगला होतो, ज्यामुळे झाड अधिक मजबूतीने वाढते.
जमिनीतील पोषक घटक सहज शोषले जातात आणि झाड मजबूत होते.
विशेषतः कडधान्ये, फळझाडे आणि भाजीपाला यासाठी हे फायदेशीर ठरत असते.
8️ उत्पादनाची गुणवत्ता सुधारते
Seaweed च्या वापरामुळे फळे आणि भाज्यांचे आकार, चव आणि टिकाऊपणा सुधारत असतो.
निर्यातयोग्य उत्पादन मिळते, कारण फळे जास्त दिवस ताजे राहतात.
Seaweed खताचा शेतीमध्ये योग्य वापर कसा करावा?
Seaweed Extract किंवा Seaweed आधारित उत्पादने विविध प्रकारे शेतीत वापरता येतात. योग्य पद्धतीने वापरल्यास पिकांची वाढ, उत्पादन आणि गुणवत्ता वाढते. खाली वेगवेगळ्या प्रकारच्या पिकांसाठी योग्य पद्धती दिल्या आहेत.
1️.फवारणी (Foliar Spray)
कशासाठी उपयुक्त?
पिकांचीची पाने, खोड आणि फुलधारणा वाढवण्यासाठी
उत्पादन वाढ आणि पोषणशक्ती सुधारण्यासाठी
पिकांनाना तणाव (Stress) सहन करण्यास मदत करण्यासाठी
वापरण्याची पद्धत:
3-5 मिली Seaweed Extract प्रति लिटर पाणी यामध्ये मिसळावे.
सकाळी किंवा संध्याकाळी फवारणी करावी (उष्णतेच्या वेळी टाळावी).
महिन्यातून 2 वेळा फवारणी केल्यास चांगला परिणाम दिसतो.
भाजीपाला, तृणधान्ये, फळझाडे यासाठी उपयुक्त.
2️.मुळांजवळ टाकणे (Soil Drenching)
कशासाठी उपयुक्त?
मातीतील सजीव जीवाणूंची संख्या वाढवते
मुळांची वाढ सुधारते आणि पोषणशक्ती वाढते
मातीतील ओलावा टिकून राहतो, त्यामुळे कमी पाण्यातही चांगले उत्पादन मिळते.
वापरण्याची पद्धत:
1 लिटर Seaweed Extract 100 लिटर पाण्यात मिसळून मुळांजवळ टाकावे.
फळझाडे, डाळी, तृणधान्ये, ऊस यासाठी अत्यंत उपयुक्त.
महिन्यातून 1 वेळा वापरल्यास चांगले परिणाम दिसतात.
3️. बियाणे प्रक्रिया (Seed Treatment)
कशासाठी उपयुक्त?
बियाण्यांची उगम क्षमता (Germination Rate) वाढवते
पिके सशक्त होतात आणि वेगाने उगवतात
रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते.
वापरण्याची पद्धत:
बियाणे 2-3 तास Seaweed Extract मध्ये भिजवावे
त्यानंतर सावलीत वाळवून पेरणी करावी.
तांदूळ, गहू, सोयाबीन, हरभरा, तूर यासाठी अत्यंत फायदेशीर.
4️. ठिबक सिंचन (Drip Irrigation)
कशासाठी उपयुक्त?
थेट मुळांना पोषण मिळते, त्यामुळे पीके जलद वाढतात.
मातीतील पोषणक्षमता सुधारते आणि पाणी वापर कमी होतो.
वापरण्याची पद्धत:
1 लिटर Seaweed Extract 200 लिटर पाण्यात मिसळून ठिबक सिंचनाने द्यावे.
15-20 दिवसांच्या अंतराने वापरल्यास चांगले परिणाम मिळतात.
फळझाडे, ऊस, डाळी, भाजीपाला यासाठी फायदेशीर.
5️. कंपोस्टमध्ये मिसळून (Compost Enrichment)
कशासाठी उपयुक्त?
कंपोस्टचा गुणवत्ता सुधारतो आणि जिवाणूंची वाढ होते.
मातीतील सेंद्रिय कर्ब (Organic Carbon) वाढतो.
वापरण्याची पद्धत:
10 लिटर Seaweed Extract प्रति टन कंपोस्टमध्ये मिसळावे.
10-15 दिवस ठेवल्यास कंपोस्ट अधिक सुपीक होते.
सेंद्रिय शेतीसाठी अत्यंत उपयुक्त.
Seaweed शेतीसाठी एक उत्कृष्ट सेंद्रिय पर्याय आहे, जो उत्पादन वाढवतो, माती सुधारतो आणि रासायनिक खतांवरील अवलंबित्व कमी करतो.